E-atık yani elektronik atık terimi kullanım ömrünü tamamlamış, herhangi bir arıza nedeniyle işlevini yerine getiremeyen veya onarımı mümkün olmayan tüm elektronik ürünleri kapsamaktadır. Günümüzde teknolojinin hızla gelişmesi ve kısa süre içinde yeni modellerin piyasaya sürülmesi, sahip olduğumuz teknolojik ürünlerin kullanım ömürlerinin kısalmasına sebep olmaktadır. E-atıklar çoğunlukla bilgisayar, telefon, televizyon veya yazıcı gibi teknolojik ekipmanlardan oluşmaktadır. Bu atıklar plastik, metal ya da cam gibi geri dönüştürülebilir maddeler içermektedir. Elektronik atıkların parçalandığında, yakıldığında veya geri dönüşüm için işlendiklerinde potansiyel olarak tehlikeli maddeler içerebilmektedir.

Elektronik Atıkların Çeşitleri

Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği'ne göre, elektrikli ve elektronik eşya kapsamına giren cihazlar aşağıdaki gibi kategorize edilebilir:

1.Küçük Ev Aletleri: Tost makinesi, elektrikli süpürge, kahve makinesi, ütü, fırın, blender vb.
2.Bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları: Bilgisayar, laptop, telefon, tablet, yazıcı, tarayıcı vb.
3.Tüketici ekipmanları: Video kameralar, müzik enstrümanları, DVD oynatıcı, televizyon vb.
4.Aydınlatma ekipmanları: Tasarruflu ampuller, floresan vb.
5.Elektrikli ve elektronik aletler: Büyük ve sabit sanayi aletleri haricindeki matkaplar, testereler vb.
6.Oyuncaklar, eğlence ve spor aletleri: Video oyunları, jetonlu makineler, E-kitap okuyucular, oyun konsolları vb.
7.İzleme ve kontrol aletleri: Isı ayarlayıcılar, termostatlar vb.
8.Otomatlar: Para ve içecek otomatları vb.

E-Atık Sorunları ve Çevresel Etkileri

Elektronik atıkların parçalanması, yakılması veya doğrudan toprağa gömülmesi, tehlikeli maddelerin açığa çıkmasına ve sağlığımızın olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır. Bu atıklardaki cıva içeren bileşenler, uzun vadede yer altı sularına ve toprağa zarar verebilir. Ayrıca yüksek oranlarda kurşun, baryum, fosfor gibi ağır metaller içeren elektronik malzemeler, yakıldıklarında dioksin adı verilen zararlı maddeleri atmosfere salmaktadır. Bu nedenle elektronik atıkların güvenli ve çevre dostu yöntemlerle imha edilmesi hem insan sağlığını hem de ekosistemleri korumak adına büyük önem taşımaktadır. E-atıklardaki zararlı maddeler, çöp depolama alanlarında doğrudan ya da geri dönüşüm işlemleri sırasında ortaya çıkabilmektedir. Bu zararlı maddeler, solunduğunda, yutulduğunda veya cilde temas ettiğinde vücuda girebilir.

Dolayısıyla, elektronik atıkların yönetimi sırasında uygun güvenlik önlemlerinin alınması, bu maddelerin insan sağlığına zarar verme riskini azaltmada kritik bir rol oynamaktadır.

Elektronik atıklardan yayılan ve insan sağlığına zarar verebilecek en tehlikeli maddeler şunlardır:

1.Cıva: Daha çok lamba, pil gibi elektronik aletlerde bulunan cıva, solunduğunda veya temas edildiğinde insan sağlığında ciddi sorunlar ortaya çıkarmaktadır.
2.Kurşun: Monitörler, televizyonlar ve pil uçları gibi elektronik cihazda bulunan kurşun, sinir sistemine ve kan hücrelerine zarar vermektedir.
3.Bromlu Alev Geciktiriciler: Elektronik cihazların yanmaya karşı dayanıklılığını artırmak için kullanılan bu maddeler, solunduğunda toksik etkilere sebep olmaktadır.
4.Klorlu Solventler: Elektronik devre kartlarından çıkan bu maddeler, solunum yoluyla alındığında sağlık sorunlarına yol açmaktadır.
5.PVC (Polivinil Klorür): Bu plastik türü, elektronik atıkların parçalanması sırasında ortaya çıkabilir ve zararlı dumanlara neden olmaktadır.

Elektronik Atık Geri Dönüşümü

Yılda 20 ila 50 milyon metrik ton arasında değişen bir miktarda e-atık üretilmektedir. Ancak maalesef bu atıkların sadece yaklaşık %12,5'i geri dönüştürülmektedir. Daha da endişe verici olan ise bu elektronik atıkların büyük bir kısmının hala kullanılabilir veya mükemmel durumda olmasıdır. Cep telefonları, dizüstü bilgisayarlar, televizyonlar, tabletler ve piller gibi birçok cihaz çöpe atılmaktadır. Bu durum başta hava ve su kirliliği olmak üzere kritik sorunlara yol açmaktadır. Elektronik atıkları azaltmak, çevresel etkileri en aza indirmenin önemli bir adımıdır.

E- atıkların geri dönüşüm adımları şunlardır;

1.Toplama Süreci

Elektronik atıkların etkili bir şekilde toplanabilmesi için geri dönüşüm kutuları, geri alma programları, toplama noktaları ve isteğe bağlı toplama hizmetleri gibi altyapılar oluşturulmalıdır. Atıkların türlerine göre ayrılması, geri dönüştürülebilir malzemelerin etkili bir şekilde toplanmasını sağlamaktadır. Bu süreç atıkların doğru bir şekilde işlenmesini ve çevreye zarar vermeden değerlendirilmesini sağlamaktadır.

2.Depolama Süreci

Atıkların güvenli depolanması içerdikleri potansiyel tehlike içeren ağır metallerin insan sağlığına ve çevreye zarar verme riskini en aza indirmek için önemlidir. Özellikle pil gibi atıklar, sızdırmaz konteynerlerde düzenlenmeli ve rastgele depolama yerine kontrollü bir ortamda tutulmalıdır. Bu uygulama, çevresel etkileri azaltmanın yanı sıra insan sağlığını da koruma amacını taşımaktadır.

3.Parçalama Süreci

E-atıkların işlenme sürecinde türlerine göre sınıflandırılması önemlidir. Bu aşamada, konveyörlerin yardımıyla gerçekleştirilen işlem sırasında uygun atıklar manuel olarak ayıklanmalı ve parçalara ayrılmalıdır. Bu yöntem atıkların etkili bir şekilde işlenmesini sağlayarak geri dönüşüm sürecine daha uygun hale getirmektedir.

4.Mekanik Yollarla Ayırma Süreci

E-atıkların mekanik ayırma işlemi, mıknatıslar ve su ile ayrı yöntemler kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Mıknatıslar, metallerin çöp yığınından kolayca ayrılmasını sağlarken, su kullanımı plastik ve cam atıkların pratik bir şekilde sınıflanmasına imkân tanımaktadır. Bu yöntemler atıkların etkili bir biçimde ayrıştırılmasını ve geri dönüşüm sürecine uygun hale getirilmesini sağlamaktadır.

5.Geri Dönüştürme Süreci

Elektronik atıkların son aşamasında, geri dönüşüm süreciyle tekrar kullanılabilir hale getirilmeleri önemlidir. Bu aşamada plastik ve çelik yığınları, üretim tesislerine gönderilmek üzere tekrar şekillendirilmektedir. Diğerleri ise işlenebilir veya erken aşamalarda sınıflandırılmış kullanılabilir durumdaki bileşenlerle birlikte satılarak ikinci bir hayata kavuşturulmaktadır. Bu yöntemler atıkların değerlendirilmesini ve kaynakların verimli bir şekilde kullanılmasını sağlamaktadır.

Elektronik Atıkların Tehlikeleri

Elektronik atıklar, günümüzde çevre ve insan sağlığı üzerinde ciddi tehlikeler oluşturan önemli bir sorun haline gelmektedir. Bu atıklar, içerdikleri toksik maddeler nedeniyle doğaya bırakıldığında su kaynaklarına, topraklara ve atmosfere zarar verebilir. Elektronik cihazlardaki ağır metaller, özellikle kurşun, civa ve kadmiyum gibi, çevreye sızdığında su kirliliğine neden olabilir. Bu kirlilik hem su canlıları hem de insanlar için ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Ayrıca, elektronik atıkların yanlış işlenmesi veya bertaraf edilmesi durumunda ortaya çıkan hava kirliliği endişe vericidir. Yanlışlıkla yakılan elektronik atıklar, atmosfere zararlı gazlar salarak hava kalitesini olumsuz etkileyebilir. Bu gazlar arasında karbon monoksit ve dioksit gibi sera gazları, ozon tabakasına zarar veren ve iklim değişikliğine katkıda bulunan maddeler bulunmaktadır.